Այսօր՝ նոյեմբերի 11-ին, Ադրբեջանի Հանրապետությունում մեկնարկել է Կլիմայի փոփոխության մասին ՄԱԿ-ի շրջանակային կոնվենցիայի 29-րդ համաժողովը՝ COP29-ը։
COP-ը անցկացվում է ամեն տարի և ներառում ներկայացուցիչներ տարբեր երկրներից։ Վերջինիս նպատակն է աշխարհի առաջնորդներին, գիտնականներին, քաղաքական գործիչներին և հասարակական կազմակերպություններին միավորել՝ կլիմայի փոփոխության մեղմացման, վերջինիս հետևանքների վերահսկման և ընդհանուր ռազմավարություններ մշակելու և իրականացնելու համար: Նման նախագծերի իրականացման համար կնքվում են ֆինանսական խոշոր գործարքներ, որոնք էլ, մեծ հաշվով, հանդիսանում են այն խթանը, որը շահագրգռում է պետություններին հյուրընկալել այս խոշորագույն միջազգային համաժողովը։
COP29-ը Ադրբեջանում անցկացնելու որոշումն ընդունվել է դեռ անցած տարվա դեկտեմբերին՝ Ադրբեջանի կողմից Արցախի Հանրապետության նկատմամբ իրականացրած լայնածավալ հարձակումից և Արցախի տոտալ հայաթափումից երեք ամիս անց։ Այս որոշմանն իր աջակցությունն էին հայտնել նաև ՀՀ իշխանությունները՝ փոխարենը պահանջելով վերադարձնել Ադրբեջանում պահվող 32 հայ ռազմագերիների։
Նշենք, որ Ադրբեջանը մասնակցության հրավեր ուղարկել է նաև Հայաստանին․ ի սկզբանե Հայաստանի իշխանությունները ճիշտ չէին համարում COP29-ին մասնակցությունը՝ կապված Ադրբեջանում պահվող 23 հայ գերիների հետ, որոնցից 8-ը 2023 սեպտեմբերին գերեվարված Արցախի ռազմաքաղաքական ղեկավարության անդամներն են։ Հիշեցնենք, որ Ադրբեջանը Արցախի նախկին պաշտոնյաներին ծանր մեղադրանքներ է առաջադրել՝ ահաբեկչության, ապօրինի զինված խմբավորումներ կազմավորելու և այլ քրեական հոդվածներով։ Այնուամենայնիվ, ՀՀ ԱԳՆ Արարատ Միրզոյանը հայտարարել է, որ հնարվոր է՝ մեկնի Բաքու, եթե Ադրբեջանը վերադարձնի հայ գերիներին։
Ներկայումս ՄԱԿ-ի այս Կոնվենցիան ունի 198 կողմ՝ 197 երկիր և ԵՄ-ը․ այնուամենայնիվ, վերոնշյալ և այլ պատճառներով հիմնավորված, այս երկրներից ոչ բոլորն են համաձայնել մեկնել Բաքու՝ մասնակցելու համաժողովին, ըստ էության՝ բոյկոտելով այն, իսկ ահա որոշներն էլ իրենց մասնակցությունը հաստատել են պետության երկրորդ կամ երրորդ դեմքի գլխավորությամբ։
Եվ այսպես, Ֆրանսիայի նախագահ Էմմանուել Մակրոնի փոխարեն Բաքու կմեկնի Ֆրանսիայի Շրջակա միջավայրի նախարար Քրիստոֆ Բեչուն՝ կապված Արցախյան հակամարտության շուրջ Ֆրանսիայի ձևավորած հայամետ դիրքորոշման և այդ համատեքստում ֆրանս-ադրբեջանական լարված հարաբերությունների հետ։ Նշենք, որ Ֆրանսիայի տարբեր քաղաքական շրջանակներ ներկայացնող շուրջ երեք տասնյակ գործիչներ հանդես են եկել միասնական ուղերձով, որտեղ դատապարտում են Ֆրանսիայի մասնակցությունը Բաքվում COP29 կլիմայական համաժողովին և պահանջում անհապաղ և անվերապահ ազատ արձակել Ադրբեջանում գտնվող հայ պատանդներին։
Չինաստանի պատվիրակությունը ևս չի գլխավորի երկրի առաջին, ոչ էլ նույնիկ երկրորդ կամ երրորդ դեմքը։ Չինաստանը COP29-ում կներկայացնի Չինաստանի կլիմայի փոփոխության հատուկ բանագնաց Սիե Ժենհուան, ով փորձառու է կլիմայական բանակցություններում։ Սա թույլ կտա խուսափել դիվանագիտական շփումներում լարվածությունից, հատկապես Ադրբեջանի հետ։ Այս պահին չինական քաղաքական օրակարգը հիմնականում կենտրոնացած է երկկողմ բանակցությունների վրա, ուստի առավել նպատակահարմար է համաժողովին ուղարկել ոլորտի հետ ուղղակիորեն առնչվող գործչի։
Ճապոնիան ևս չի ուղարկել կառավարության ղեկավարին, փոխարենը պատվիրակության մեջ ներառելով կլիմայական քաղաքականության կառույցների բարձր մակարդակի ներկայացուցիչների, ներառյալ Ճապոնիայի Կլիմայական նախաձեռնության անդամներին։
Գերմանիայից Բաքու չի մեկնի բարձր մակարդակի պատվիրակություն, փոխարենը՝ երկիրը կներկայացնի ԱԳՆ տեղակալ Ջենիֆեր Մորգանը, ով մասնակցել է միջոցառման նախապատրաստական քննարկումներին Ադրբեջանի պաշտոնյաների հետ՝ կլիմայի փոփոխության բանակցությունների շուրջ։ Այս մոտեցումը համապատասխանում է Գերմանիայի ներկա ռազմավարությանը՝ նմանօրինակ միջոցառումներին պետության ղեկավարի կամ կառավարության բարձր պաշտոնյանենրի փոխարեն ներգրավված լինելու դիվանագիտական և նախարարական ներկայացուցիչների միջոցով։
Մեծ Բրիտանիան ևս կմասնակցի նախարարական մակարդակով։ Երկիրը կներկայացնեն Կլիմայի հարցերով նախարարն ու էներգետիկ անվտանգության և զրոյական ածխաթթու գազի (Net Zero) քարտուղարը, ինչպես նաև այլ նախարարներ։ Նրանց մասնակցությունը կխորհրդանշի Մեծ Բրիտանիայի շարունակական ջանքերը կլիմայի փոփոխության դեմ պայքարում։
Միացյալ Նահանգները կմասնակցի COP29-ին, սակայն ԱՄՆ պատվիրակությունը չի ներառի նորընտիր նախագահ Դոնալդ Թրամփին՝ կապված երկրում տիրող հետընտրական իրավիճակով, կադրերի սպասվելիք փոփոխություններով և այլն։ ԱՄՆ պաշտոնական ներկայացուցչությունը կլինի նախարարական մակարդակով, ԱՄՆ Էներգետիկայի նախարար Ջենիֆեր Գրահոլմը կղեկավարի պատվիրակությունը։
Ռուսաստանի և Ուկրաինայի մասնակցությունը COP29-ին ներկայումս անորոշ է։ Ուկրաինան դեռ մեկ ամիս առաջ կոչ է արել երկրներին բոյկոտել համաժողովը, եթե Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը մասնակցի դրան՝ հիշատակելով ՄՔԴ-ի կողմից Պուտինին առաջադրված ռազմական հանցագործությունների մեղադրանքները և նշելով, որ այն կարող է լրջորեն վտանգի տակ դնել միջոցառման հեղինակությունը։ Ուկրաինայի Եվրամիության դեսպանը զգուշացրել է, որ արևմտյան երկրները պետք է տեղեկացնեն Ադրբեջանին, որ չեն մասնակցի, եթե Պուտինը այնտեղ լինի։
Իսկ ահա մի շարք պետությունները որոշել են բոյկոտել և չմասնակցել COP29-ին։ Առավել ակտիվ դիրքերից հանդես է եկել Պապուա Նոր Գվինեան՝ հայտարարելով, որ երկիրը որոշել է դուրս գալ ՄԱԿ-ի կլիմայի գլոբալ գագաթնաժողովից՝ «դատարկ խոստումների և անգործության» պատճառով: Վարչապետ Ջեյմս Մարապեն օգոստոսին հայտարարել է, որ երկիրը չի մասնակցի COP29-ին՝ ի նշան «մեծ ազգերի դեմ բողոքի»՝ «կլիմայի փոփոխության զոհերին արագ աջակցության» բացակայության պատճառով: Այնուհետև անցյալ շաբաթ արտաքին գործերի նախարար Ջասթին Տկկատչենկոն հաստատեց, որ Պապուա Նոր Գվինեան դուրս կգա բարձր մակարդակի բանակցություններից նոյեմբերի 11-ին Բաքվում (Ադրբեջան) մեկնարկող գագաթնաժողովի ժամանակ՝ այն որակելով որպես «ժամանակի ամբողջական կորուստ»։
Այս թեմայի համատեքստում առանցքային հայտարարություններով հանդես է եկել նաև համաշխարհային էկոակտիվիստ Գրետա Թունբերգը։ Նա հայտարարել է, որ միանշանակ չի մեկնելու Բաքու․
Թույլ տալ նավթային ռեժիմին անցկացնել կլիմայական համաժողով, ըստ էկոակտիվիստի, «կեղծավորություն» է թե՛ Ադրբեջանի բնակիչների, թե՛ հայերի, թե՛ կլիմայի հանդեպ: «Աբսուրդ է, որ ավտորիտար ռեժիմն ինձ օգտագործում է որպես պատրվակ՝ արդարացնելու մարդու իրավունքների իր խախտումները, (հայ) ռազմագերիներին, այլախոհներին պատանդ վերցնելը, իսկ հետո համերաշխություն է հայտնում ինձ հետ՝ ցույցի հետևանքով կալանքի տակ գտնվելու համար»,- նշել է էկոակտիվիստը:
Այսպիսով՝ Բաքվում նոյեմբերի 11-22-ը անցկացվող COP29 համաժողովի հանդեպ երկրների ձևավորած դիրքորոշումներն ու մասնակցության ձևաչափերի տարբերությունները հիմնականում պայմանավորված են վերջինիս շրջանակներում երկրների ունեցած փորձառության, ցուցաբերած վստահության, մոտեցման լրջության, տարբեր երկրներում տիրող ներքաղաքական իրավիճակներով, ինչպես նաև հմիջոցառումը հյուրընկալող երկրի հետ ունեցած քաղաքական տարաձայնությունների հետ։ Այնուամենայնիվ, անհերքելի է այն իրողությունը, որ համաժողովի ավարտից հետո Ադրբեջանն ունենալու է ոչ միայն միջոցառման անցկացման լիակատար փորձառություն, այլև միլիարդավոր դոլարների ֆինանսական պայմանագրեր։