Բրիտանացի պրիմատոլոգ, էթոլոգ և անթրոպոլոգ Ջեյն Գուդոլի ելույթով մայիսի 13-ին Բրատիսլավայում մեկնարկեցին գիտության STARMUS փառատոնի ելույթները։
Կյանքի 90-րդ տարին բոլորած փոքրամարմին այս կինը տարվա ընթացքում ավելի քան 300 օր շրջում է ամբողջ աշխարհով մեկ, անց է կացնում սեմինարներ ու դասախոսություններ, մասնակցում է շրջակա միջավայրի պաշտպանությանն ուղղված միջոցառումներին։
STARMUS-ի յոթերորդ փառատոնի գլխավոր բանախոսը՝ Գուդոլը, իր ողջ կյանքը նվիրել է շիմպանզեների ուսումնասիրմանն ու Երկիր մոլորակի պաշտպանությանը։Տանզանիայում շիմպանզեների կյանքի ուսումնասիրման նրա նորարարական հետազոտություններն ամբողջովին փոխեցին մարդկության պատկերացնումներն այդ կենդանիների մասին։ Այսօր նա հայտնի է նաև որպես շրջակա միջավայրի պաշտպանությանն ուղղված նախագծերի հեղինակ։ Գուդոլի աշխատանքն այս տարիների ընթացքում օգնել է պահպանել կարևորագույն էկոհամակարգեր, պաշտպանել անհետացող կենդանատեսակները։ Իր գործունեության ընթացքում նա մշտապես փորձել է մարդկանց ցույց տալ Երկիր մոլորակի վրա գոյություն ունեցող կյանքի տարբեր տեսակների փոխկապակցվածությունը։
Գիտության և երաժշտության STARMUS փառատոնի բեմում Ջեյն Գուդոլի ելույթը կրում էր «Հույսի պատճառ» (Reason for Hope) խորագիրը։ Հենց շիմպանզեների լեզվով էլ նա ողջունեց ներկաներին։Երկիր մոլորակը մեր միակ տունն է
Ես չափազանց ոգևորված եմ, որ այս տարվա STARMUS-ի հիմնական թեման մեր մոլորակն է՝ մեկը Տիեզերքում պտտվող միլիարդավոր մոլորակներից։ Եվ որքան ապշեցնող է այն, որ տիեզերքի մեր ուսումնասիրության շնորհիվ մենք ունեցանք Երկիր մոլորակի առաջին շշմեցուցիչ պատկերը. այդ գեղեցիկ կանաչ ու կապույտ մոլորակի նկարը, որ արվեց տիեզերքից։ Ու կարծում եմ՝ այդ ժամանակ մարդիկ սկսեցին գիտակցել, որ սա շատ փխրուն մոլորակ է։ Ահա մեր փոքր մոլորակը, որ պտտվում է Արեգակի շուրջ՝ շրջապատված լինելով Տիեզերքի սև ու մութ անծայրածիրությամբ։ Դա զգոնության կոչ է Երկրի վրա գտնվող բոլոր մարդկանց համար՝ գիտակցելու, որ սա մեր միակ տունն է, ուստի պետք է սկսենք պաշտպանել մեր մոլորակը։
Դարերի ընթացքում, հավանաբար արդյունաբերական, իսկ գուցե անգամ գյուղատնտեսական հեղաշրջումից ի վեր մենք ավելի ու ավելի ենք վնասել մեր մոլորակը, մեր միակ տունը։
Կլիմայական փոփոխությունների հետևանքով մենք ականատեսն ենք լինում այն սարսափելի փոփոխություններին, որոնք տեղի են ունենում ամբողջ աշխարհում. ավելի կործանարար ու հաճախակի դարձած փոթորիկներ ու մրրիկներ, ջրհեղեղներ, երաշտ, ջերմային ալիքներ, սարսափելի անտառային հրդեհներ աշխարհի տարբեր անկյուններում։ Մենք ականատեսն ենք լինում, թե ինչպես են հալչում սառցաշերտերը, ինչպես է աճում ջրի մակարդակը... Մենք տարբեր ձևերով վնասում ենք այս մոլորակը։
Կլիմայական փոփոխությանը մենք ապագայում չէ, որ առերեսվելու ենք, այդ փոփոխությունը հիմա է, հենց այստեղ ու հենց հիմա։
Մարդկությունն ապրում է վեցերորդ զանգվածային ոչնչացման ժամանակահատվածում
Մենք Երկիր մոլորակի վրա վեցերորդ զանգվածային ոչնչացման ժամանակներում ենք ապրում։ Եվ այս ոչնչացման պատճառը մենք ինքներս ենք։ Չափազանց բարդ ժամանակներում ենք, ու այն, ինչ կանենք հիմա, կազդի Երկիր մոլորակի վրա կյանքի ապագայի վրա։
Սակայն ես տեսնում եմ, որ շատ երկար ու մութ թունելի վերջում լույս կա։ Թունելի ամենավերջում կա շողացող մի աստղ. դա հույսն է։
Արդյունաբերական, գյուղատնտեսական գործունեությունը՝ հիմնված հանածո վառելիքի լայնամասշտաբ օգտագործման վրա, թունաքիմիկատների և արհեստական պարարտանյութերի օգտագործմամբ, որոնք կտրուկ ազդեցություն են ունենում կենսաբազմազանության վրա, իրականում սպանում են հենց այն հողը, որից մենք կախված ենք: Մենք այլևս չենք կարող այսպես շարունակել, այնպես չէ՞։
Մարդը՝ միակ զգայական արարա՞ծ
Երբ ես 1961 թվականից սկսեցի սովորել Քեմբրիջի համալսարանում, ինձ ասացին, որ միայն մարդ արարածն է, որ ունի անհատականություն, միայն մարդ արարածն ունի միտք, որն ունակ է լուծելու խնդիրներ, և միայն մարդ արարածն ունի էմոցիաներ, ինչպիսիք են ուրախությունը, տխրությունը, վախը։ Բարեբախտաբար, դեռ փոքր հասակում մի հիանալի ուսուցիչ ունեի, որն ինձ սովորեցրել էր, որ գիտականները սխալ են։ Այդ ուսուցիչն իմ շունն էր՝ Ռասթին։
Մենք մոլորակի վրա միակ զգայական արարածները չենք։ Մենք կենդանական զարմանահրաշ թագավորությունից ոչ թե առանձին ենք, այլ դրա մի մասն ենք։
Հույսը չկորցնելու երեք պատճառ
Մարդիկ հաճախ են ինձ ասում՝ Ջեյն, դու այսքան շատ խնդիրների ես ականատես լինում, դու իսկապե՞ս շարունակում ես պահպանել հույսը։ Եվ իմ պատասխանն է՝ այո'։ Ես հավատում եմ, որ մենք ժամանակի պատուհան ունենք, սակայն ամեն բան կախված է մեզնից։ Մենք պետք է միավորվենք՝ փոփոխություն մտցնելու համար։ Մենք չպետք է ամեն բան մյուսների վրա բարդենք, այլ ինքներս պետք է գործի անցնենք։
