Տյումենի մարզում հայտնի գործարար և հասարակական գործիչ Աբրահամ Հովեյանը հայտնի է նաև տարածաշրջանից դուրս։ Իսկական նվիրյալը, բարերարը և հաջողակ ձեռներեցը ոչ միայն տներ է կառուցում, այլև օգնում է մարդկանց, արձագանքում բազմաթիվ խնդրանքներին և չի մոռանում իր հարազատ Հայաստանի մասին։
Նրա հետ միշտ հետաքրքիր է զրուցել, պլանների ու նոր մարտահրավերների մասին հարցնել։ Ի հաստատումն՝ ահա մի քանի օր առաջ արված հարցազրույցը։
— Աբրահամ Ազատովիչ, նախ հարց ձեզ՝ որպես Տյումեն քաղաքում Հայաստանի պատվավոր հյուպատոս և Տյումենի մարզի հայերի միության նախագահ։ Պատմեք մեզ Ձեր ընտանիքի, ծնողների մասին և որքան հաճախ եք հիշում Ձեր հայրենիքը ցրտաշունչ Սիբիրում:
— Ծնվել և մեծացել եմ Հայաստանում՝ Վարդենիկ գյուղում, բանվորների ընտանիքում։ Ցավոք, հայրս վաղ է մահացել։ Իմ հիշողություններում նա միշտ կմնա՝ որպես հոգատար հայր, սիրող ամուսին և շատ լավ ընկեր:
Հորս մահից հետո ընտանիքում բոլոր պարտականություններն ընկան մորս փխրուն ուսերին, ով լուռ ու միայնակ հաղթահարեց կյանքի բոլոր փորձությունները։ Այս ամենը տեսնելով՝ ես ապրում էի մորս առօրյա հոգսը թեթևացնելու և նրա աչքերի կորցրած փայլը վերականգնելու անհագ ցանկությամբ։
Ճակատագիրը ինձ այսպես կապեց Սիբիրի հետ։ Ես Ռուսաստանում ապրում եմ ավելի քան երեսունհինգ տարի։ Ծառայել է Սուրգուտում, մնացել այնտեղ երկարաձգված ծառայության, իսկ հետո՝ 1994 թվականին տեղափոխվել ու հաստատվել Տյումենում։
Հավատացեք ինձ, Սիբիրն այլևս ցրտաշունչ չէ: Սա զարմանալի երկիր է, որտեղ ավելի քան 150 ժողովուրդներ և ազգություններ ապրում են խաղաղության և ներդաշնակության մեջ: Մեր Տյումենի մարզում ստեղծված են բոլոր բարենպաստ պայմանները, որպեսզի յուրաքանչյուր ժողովուրդ կարողանա պահպանել և զարգացնել իր մշակույթը, ազգային արժեքներն ու ավանդույթները։
«Տյումենի մարզի հայերի միություն» հասարակական կազմակերպության գործունեության շրջանակում, որը ես ղեկավարում եմ 2017 թվականից, գործում է հայկական մշակութային կենտրոն։ Այն ներառում է երկու շենք քաղաքի տարբեր հատվածներում։ Կենտրոնի աշխատանքն ուղղված է երեխաների և երիտասարդների կրթության զարգացմանը (Հայաստանի մայրենի լեզվի, պատմության և մշակույթի ուսումնասիրություն-խմբ․), հայ դարավոր մշակույթի, ազգային արժեքների և ավանդույթների պահպանմանը, ինչպես նաև ժողովուրդների միջև բարեկամության ամրապնդմանը:
Ամեն տարի ավելի քան 400 երեխա անվճար ուսուցանվում է հայոց լեզու և Հայաստանի պատմություն, հաճախում երգի ու ժողովրդական պարի դասընթացների։ 2021 թվականից Հայկական մշակութային կենտրոնի գործունեության շրջանակներում գործում է նաև Ռուս-հայկական բարեկամության տիկնիկային թատրոնը։ Թատրոնը ստեղծվել է հեքիաթների միջոցով մատաղ սերնդին պատմելու Ռուսաստանի մշակութային և պատմական ժառանգության մասին:
Այս ամենը ստեղծվել է, որպեսզի մատաղ սերունդը և ողջ հայկական գաղթօջախը չմոռանա իր փոքրիկ հայրենիքը, ավելի մոտ լինի իր արմատներին ու ակունքներին։ Համարձակվում եմ ասել, որ Սիբիրում մենք ստեղծել ենք փոքրիկ Հայաստան մեր ժողովրդի յուրաքանչյուր ներկայացուցչի համար։
- Իսկ Դուք կարողանո՞ւմ եք իսկական հայկական խորոված պատրաստել:
— Հայկական խոհանոցը գալիս է հին ժամանակներից։ Այն բազմադարյա խոհարարական ավանդույթներն արտացոլող համերի և բույրերի գանձարան է: Խորովածը հայկական խոհանոցի արքան է։ Սա պարզապես ճաշատեսակ չէ, այն պատմության, մշակույթի և ավանդույթների մարմնացումն է:
Ես, ինչպես ցանկացած հայ, շատ եմ սիրում մարինացնել միսը և խորոված պատրաստել։ Այն ինձ հետ է տանում մանկություն, երբ կանգնում էինք կրակի մոտ ու նայում, թե ինչպես են ընտանիքի մեծերը խորոված պատրաստում։ Ինչպես արդեն ասացի, խորոված պատրաստելը ավանդույթ է, որը փոխանցվում է սերնդեսերունդ։ Ցավոք, իմ զբաղվածության պատճառով՝ ես հաճախ հնարավորություն չեմ ունենում ինքս ինձ համար պատրաստելու, բայց երբ հնարավորություն եմ ունենում, մեծ հաճույքով եմ դա անում։
— Դուք ավարտել եք Տյումենի պետական համալսարանը՝ «Պետական և քաղաքային կառավարում» մասնագիտացմամբ: Ինչու՞ եք հենց այս համալսարանն ընտրել, և ի սկզբանե որտեղ է աշխատել երիտասարդ մասնագետ Աբրահամ Հովեյանը։
— Աշխատել է՝ որպես «Դվին» արտադրական ճանապարհաշինական կոոպերատիվի գլխավոր ինժեներ, այնուհետև 1998 թվականից չորս տարի ղեկավարել է իր առաջին շինարարական «Անի-98» ընկերությունը։
Մի բան է աշխատել կազմակերպությունում, մեկ այլ բան է գլխավորել և ղեկավարել ընկերությունը: Ես մարդ եմ, ով սիրում է, ինչպես ասում են, ամեն ինչ իր դարակում դնել։
Ահա թե ինչու ես որոշեցի կրթություն ստանալ Տյումենի պետական համալսարանում՝ իմ կարծիքով, մեր երկրի լավագույն համալսարաններից մեկում: Համալսարանը բարձր վարկանիշ ունի Ռուսաստանի նոր դասական բուհերի շարքում: Վերջերս Տյումենի պետական համալսարանը հաջողությամբ անցավ «Առաջնահերթություն 2030» ռազմավարական և ակադեմիական առաջնորդության ծրագրի ընտրությունը: Կարծում եմ՝ դրանով ամեն ինչ ասված է։
—Հիմա անդրադառնանք «Տյումենթել» ընկերությանը։ Ինչպե՞ս սկսվեց ամեն ինչ, ինչո՞ւ առաջնահերթություն դարձավ շինարարությամբ զբաղվելը։ Ումո՞վ և ինչո՞վ եք հպարտանում, ի՞նչ ծրագրեր ունեք առջևում։
—«Տյումենթել» ընկերությունը հիմնադրվել է 1997 թվականին։ Այդ ժամանակ այն մասնակցել է «Տյումենի մարզի հեռահաղորդակցության ենթակառուցվածքների զարգացում» ծրագրին։ Ընկերությունը կատարել է գյուղերին և քաղաքներին հեռախոսակապ տրամադրելու աշխատանքների ընդհանուր ծավալի 60%-ը։ Տարածաշրջանում առաջին ինտերնետ մատակարարն է։
Ես «Տյումենթել» եմ եկել 2002 թվականին՝ որպես գլխավոր տնօրեն։ Հետո ընկերությունը փոխեց շինարարական ուղղությունը, քանի որ իմ առաջին մասնագիտությունը շինարարն էր։ Մենք սկսեցինք պետական հատվածի աշխատողների համար բնակարանների կառուցումը: Մեր առաջին բնակելի շենքը կառուցել ենք 2009 թվականին Իրկուտսկի մարզում։
Ինձ միշտ հետաքրքրել է շինարարության ոլորտը, քանի որ ստեղծագործության միջոցով փոխվում է մարդկանց կյանքի որակը։ Փոխվում է նաև քաղաքի և շրջանի տեսքը՝ գրավելով նոր բնակիչների և զբոսաշրջիկների ուշադրությունը։
Վերջին տարիներին Սիբիրը վերափոխվել է և նոր գույներ է ստացել։ Կարծում եմ՝ շինարարությունն այս հարցում մեծ դեր է խաղացել։ Քառորդ դարի ընթացքում «Տյումենթելը» շինարարական և վերակառուցման աշխատանքներ է իրականացրել ավելի քան 200 օբյեկտների վրա՝ 1 000 000 քառակուսի մետր տարածքով՝ ներառյալ Տյումենի շրջանի այնպիսի խորհրդանշական օբյեկտներ, ինչպիսիք են «Жемчужина Сибири» ձմեռային մարզական կենտրոնը, «Нефтяник» մշակույթի պալատը, ռուս-հայկական բարեկամության պուրակը, Տյումենի արդյունաբերական համալսարանի ամենամեծ շենքը, Տյումենի տարածաշրջանային մորֆոլոգիական կենտրոնը, Տյումենի ձյուդոյի կենտրոնը, Մարշալ Բաղրամյանի անվան ռուս-հայկական բարեկամության այգին, Հայ Առաքելական Ուղղափառ Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոց եկեղեցին և այլն։
Տյումենի մարզում գտնվող օբյեկտների հետ մեկտեղ՝ «Տյումենթելը» կառուցում է սոցիալապես նշանակալի օբյեկտներ (բնակելի շենքեր, դպրոցներ, մանկապարտեզներ, մշակութային և սպորտային համալիրներ) Յամալո-Նենեց ինքնավար օկրուգում:
Մեր ընկերությունը չի վախենում իր վրա վերցնել ամենաբարդ նախագծերը: Դուք պետք է բարեխղճորեն և մեծ նվիրումով մոտենաք ձեր աշխատանքին, և այդ ժամանակ անպայման կհասնեք ցանկալի արդյունքին։ Մեր կազմակերպության կարգախոսն է՝ «Մենք կառուցում ենք ապագան»!։ Մենք կառուցում ենք ինչ-որ նոր բան և ավարտում այն, ինչ ուրիշները չեն կարողացել իրականացնել: Կարծում եմ՝ մենք կշարունակենք դա անել՝ առանց դանդաղելու աշխատել՝ ի շահ մեր տարածաշրջանի, ի շահ Ռուսաստանի։
— Ընդհանրապես ընդունված է մտածել, որ յուրաքանչյուր մարդ ունի իր ճանապարհը դեպի տաճար: Անդրադառնանք Տյումենում կառուցված Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոց եկեղեցուն և Ռուս-հայկական բարեկամության պուրակին։ Կիսվեք ձեր անձնական վերաբերմունքով այս օբյեկտների նկատմամբ:
-Հայերենն աշխարհում միակ լեզուն է, որտեղ «Բիբլիա» բառի իմաստը անմիջականորեն առնչվում է Աստծուն։ «Բիբլիա» բառը հայերենում հնչում է «Աստվաշունչ», որը նշանակում է «Աստծո շունչ»։
Ռուսաստանում իմ կյանքի բոլոր տարիներին երբեք չեմ մոռացել իմ փոքրիկ հայրենիքի մասին և միշտ երազել եմ իմ ժողովրդի համար հոգևոր օջախ կառուցելու մասին։ Ես և իմ ընտանիքը չենք պատկերացնում կյանքն՝ առանց Աստծո, կյանքն առանց տաճարի: Եվ հավատն էր, որ մեզ ուժ տվեց 2019 թվականի սեպտեմբերին Հայաստանից հեռու՝ Տյումենում սկսել առաջին Հայ առաքելական ուղղափառ «Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոց» եկեղեցու շինարարությունը։
Թերթելով պատմության էջերը՝ մենք բազմիցս համոզվել ենք, որ խորը հավատն է, որ օգնեց հայ ժողովրդին պահպանել իր ազգային ինքնությունը և ամուր միասնությունը։
Եկեղեցին գտնվում է Խորհրդային Միության կրկնակի հերոս մարշալ Իվան Խրիստոֆորովիչ Բաղրամյանի անվան ռուս-հայկական բարեկամության պուրակում։ Ռուսաստանը և Հայաստանը դարավոր բարեկամական հարաբերություններ ունեն՝ հիմնված փոխադարձ հարգանքի, վստահության և սիրո վրա։
Այգին Ռուսաստանի և Հայաստանի բարեկամության խորհրդանիշն է։ Հաստատությունը դարձել է քաղաքի բնակիչների և մարզկենտրոնի հյուրերի գրավչության վայր։ Նման խորհրդանշական վայրերը շատ կարևոր են Տյումենի մարզի համար, քանի որ մեր տարածաշրջանում ապրում են 150 ազգությունների ներկայացուցիչներ։
— Արդյո՞ք բարերարը ճիշտ սահմանում է այն մարդու համար, ով զբաղվում է բարեգործությամբ և հոգի է դնում սոցիալական և սպորտային օբյեկտներ ստեղծելու համար: Պատմեք նաև մարզում ձեր ղեկավարած սամբոյի և ձյուդոյի մարզական ոլորտների մասին:
— Ինձ բարերար անվանել, թե ոչ, կարծում եմ՝ իմ որոշելիքը չէ։ Ես պարզապես անում եմ այն, ինչ ուզում է իմ սիրտը: Շատ ճիշտ եք նկատել՝ միայն նյութական ռեսուրսները ներդնելը բավարար չէ։ Եթե ցանկանում եք արդյունքի հասնել, պետք է ձեր սիրտն ու հոգին ներդնել դրա մեջ․ այլ ճանապարհ չկա:
Որպես Տյումենի «Ձյուդոյի ըմբշամարտի զարգացում Տյումենի մարզում» տարածաշրջանային հիմնադրամի նախագահ, «Ձյուդոյի և սամբոյի միացյալ ֆեդերացիա» Տյումենի մարզային հասարակական կազմակերպության փոխնախագահ՝ ես երկար տարիներ ֆինանսական և կազմակերպչական աջակցություն եմ ցուցաբերում «Տյումեն-ձյուդո» օլիմպիական ուսումնական կենտրոնին՝ զարգացնելով այս մարզաձևը Տյումենի մարզում: Սպորտին աջակցելը ներդրում է ապագայի համար։
Այն հիմնված է երեխաներին և երիտասարդներին սպորտին և առողջ ապրելակերպին ներգրավելու մեծ և կարևոր աշխատանքի վրա՝ նրանց մեջ զարգացնելու այնպիսի որակներ, ինչպիսիք են քաջությունը, պատասխանատվությունը և ինքնուրույն որոշումներ կայացնելու կարողությունը: Իմ կարծիքով՝ այս պահին մարզիկներին լրացուցիչ և համակարգված աջակցություն է անհրաժեշտ, քանի որ մեր տղաները պատժամիջոցների տակ են և չեն կարողանում մասնակցել միջազգային խոշոր մրցումների։ Ուստի, շատ կարևոր է նրանց աջակցել թե՛ նյութապես, թե՛ բարոյապես։ Մենք բոլորս գիտենք, թե ինչի մեջ է մարզիկի ոգին, և մեր գործն այն անսասան պահելն է։
-Իհարկե Ձեզ մտահոգում է, թե ինչպես է ապրում Հայաստանը, ուր է գնում և ինչպես է իշխանությունը փոխգործակցում ժողովրդի հետ։ Ինչպե՞ս եք կարծում, թե ինչ է կատարվում երկրում, և ինչպե՞ս եք գնահատում ռուս-հայկական հարաբերությունների մակարդակը։
— Ես, ինչպես ցանկացած հայ, անտարբեր չեմ Հայաստանում կատարվողի նկատմամբ։ Ցավոք, վերջին շրջանում մենք տեսնում ենք լարված իրավիճակ երկրի ներսում։ Սա չի կարող չանհանգստացնել: Դժվար է հեռվից գնահատել գործող իշխանությունների գործողությունները, բայց վստահ եմ, որ այն, ինչ հիմա կատարվում է երկրում, ցավոք, ուղղված չէ ժողովրդի ու պետության շահին։ Եվ ես նկատի չունեմ միայն ներքին քաղաքականությունը:
2024 թվականին Հայաստանի և Ռուսաստանի հարաբերությունները բարդ էին։ Սա շատ հիասթափեցնող է՝ հատկապես հաշվի առնելով այն, որ Ռուսաստանը Հայաստանի գլխավոր ռազմավարական գործընկերն ու դաշնակիցն է։ Առևտրատնտեսական հարաբերությունները զարգանում են շատ եռանդով և հաջող։ Սրա մասին են վկայում ապրանքաշրջանառության թվերը, և ոչ միայն։
Ուզում եմ նաև ուշադրություն հրավիրել Հայաստանի ռուսալեզու բնակչության համար մի կարևոր ասպեկտի վրա. ռուսերենը շարունակում է մնալ ամենատարածված օտար լեզուն Հայաստանում։ Վստահ եմ, որ հայ-ռուսական բարեկամական հարաբերությունների ամրապնդմանն ուղղված քայլերից մեկը կարող է լինել ռուսաց լեզվի ընդունումը՝ որպես ազգամիջյան հաղորդակցության լեզու Հայաստանում։ Սա հնարավորություն կտա ավելացնել ռուսական դպրոցների թիվը ինչպես Երևանում, այնպես էլ Հայաստանի Հանրապետության այլ մարզերում։
Այս տարի արդեն կան շփումներ, և ես կցանկանայի հավատալ, որ երկկողմ հանդիպումները կշարունակվեն կանոնավոր կերպով և ուղղված կլինեն բարեկամության և բարիդրացիության դարավոր ավանդույթների ամրապնդմանն ու զարգացմանը։
— Դուք զբաղվում եք Դոնբասի և Լուգանսկի բնակիչներին սննդամթերքի մատակարարմամբ: Պարզվում է՝ Դուք էլ մարդասիրական գործունեություն եք ծավալում։ Ինչպե՞ս եք ժամանակ և էներգիա գտնում ամեն ինչի համար:
— Հայ ժողովուրդը, ցավոք, գիտի, թե ինչ է պատերազմը, ինչ է փախստականը։ Երբ սկսվեց հատուկ ռազմական գործողությունը, ես, որպես հայկական սփյուռքի ղեկավար, որոշեցի մարդասիրական օգնություն հավաքել Դոնբասի բնակիչների համար։
2022 թվականի մարտին ուղարկվել է մարդասիրական օգնության առաջին խմբաքանակը, որը ներառում էր սննդամթերք և առաջին անհրաժեշտության ապրանքներ։ Երկրորդ խմբաքանակն ուղարկվել է 2022 թվականի ապրիլին։ Մարդասիրական օգնությունը տրամադրվում է համակարգված։
2022 թվականից հատուկ ռազմական գործողության մասնակիցների երեխաները ստանում են ամանորյա նվերներ, իսկ նվերների մի մասն ուղարկվում է Կրասնոդոն՝ մեր տարածաշրջանի հովանավորության տակ գտնվող քաղաք։ Գիտե՞ք, կարծում եմ՝ դա այն դեպքը չէ, երբ պետք է ուշադրություն դարձնել ժամանակին և հնարավորություններին։ Կարծում եմ՝ անհնարին ոչինչ չկա, եթե դու իսկապես դա ես ուզում։
Ինձ հաճախ են հարցնում, թե ինչպես է ինձ հաջողվում անել ամեն ինչ, և ես միշտ պատասխանում եմ գրքից մի հայտնի մեջբերումով. «Տեղում մնալու համար պետք է վազել, իսկ առաջ գնալու համար պետք է կրկնակի արագ վազել»։
Ես վաղուց սովորել եմ կյանքի այս տեմպին և ուղղակի չգիտեմ՝ ինչպես և չեմ ուզում այլ կերպ ապրել։ Ես չեմ կարող ապրել միայն իմ և ընտանիքիս համար։ Վստահ եմ, որ մեզանից յուրաքանչյուրը ծնվել է որոշակի առաքելությամբ։ Եվ ես իմ հիմնական առաքելությունը համարում եմ մերձավորին օգնելը։
-Ինչպե՞ս եք տեսնում Ռուսաստանի և Հայաստանի ապագան։
— Նույնիսկ հայ մեծ գրող Խաչատուր Աբովյանը 19-րդ դարում մարգարեաբար կանխագուշակել է. «Այս անքակտելի կապը, այս սուրբ սերը հավերժ կմնա մեր մեջ»։ Այո, այս խոսքերն ուղղված են ռուս ժողովրդին։ Մեր ժողովուրդների կապը գալիս է դարերի խորքից։ Այն հիմնված է փոխադարձ հարգանքի, սիրո և վստահության վրա, և որ ամենակարևորն է՝ այս կապը փորձարկված է պատմության և ժամանակի կողմից։
Գիտեք, ամեն տարի հունիսի 12-ին՝ Ռուսաստանի օրը, Տյումենում տեղի է ունենում «Բարեկամության կամուրջ» փառատոնը, որտեղ յուրաքանչյուր ժողովուրդ ցուցադրում է իր մշակույթն ու ավանդույթները։ 2024 թվականին մենք որոշեցինք ներկայացնել ռուս-հայկական բարեկամության կամուրջը և պատմել այն մարդկանց մասին, ովքեր նշանակալի ավանդ են ներդրել ռուս-հայկական հարաբերությունների զարգացման և կայացման գործում։ Եվ դուք չեք պատկերացնի՝ ինչ խնդրի առաջ ենք կանգնել. մենք ներկայացման համար սահմանափակ տարածք և ժամանակ ունեինք, և չգիտեինք, թե ում ներառել մեր ծրագրում, ում՝ ոչ:
Եվ ուրեմն ո՞ւմ ընդգրկենք՝ Արմեն Ջիգարխանյանի՞ն, թե՞ Ֆրունզիկ Մկրտչյանին։ Միգուցե մարշալ Իվան Բաղրամյանի՞ն։ Իսկ գուցե Առնո Բաբաջանյանի՞ն։ Իվան Այվազովսկո՞ւն։ Արամ Խաչատրյանի՞ն։ Կարծում եմ՝ սա շատ բան է ասում, և պատասխանն ակնհայտ է՝ առանց անցյալի ապագա չկա։
Մենք ունենք ընդհանուր ու հարուստ անցյալ, որը, կրկնում եմ, փորձված է ժամանակի կողմից։ Այսպիսով, ինչպե՞ս եմ ես տեսնում մեր հարաբերությունները ապագայում: Իհարկե ես ցանկանում եմ ամուր, վստահելի և բարեկամական հարաբերություններ եղբայրական Ռուսաստանի հետ, ինչը միշտ եղել է: Եվ կարծում եմ, որ մեզանից յուրաքանչյուրը պետք է ձգտի դրան, այդ թվում՝ Հայաստանի գործող իշխանությունը։
